Tužilaštvo BiH saopćilo je 28. decembra 2021. godine da je Sud BiH potvrdio optužnicu za ratne zločine počinjene 1992. godine u Lješevu kod Ilijaša; Ranko Draškić i Savo Manojlović optuženi su za učešće u ubistvu 22 bošnjačka civila u ovom naselju.
Krivicu za ratne zločine počinjene u toku Agresije na Bosnu i Hercegovinu na teritoriji općine Ilijaš do sada je u svojim presudama oglašavao samo Haški tribunal. Na spisku 37 općina u kojima je potpredsjednica RS-a Biljana Plavšić u okviru udruženog zločinačkog poduhvata planirala, podsticala, naređivala, pomagala i podržavala progone Bošnjaka, Hrvata i drugog nesrpskog stanovništva, te to priznala, nalazi se i općina Ilijaš. Haški tribunal joj je 27. februara 2003. izrekao kaznu od 11 godina zatvora.
I u haškoj presudi Momčilu Krajišniku, među 34 općine u kojima je kreirao etničko čišćenje, pominje se Ilijaš. Krajišnik je osuđen na 20 godina, za istrebljenje, ubistva, progone na političkoj, rasnoj i vjerskoj osnovi, deportacije i nečovječno postupanje. Odležao je dvije trećine kazne u Velikoj Britaniji, te je na slobodu pušten 2013. Sedam godina kasnije umro je od posljedica zaraze virusom korona.
I na spisku od 20 općina u kojima je Mićo Stanišić, ministar unutrašnjih poslova RS-a, okrvario ruke nalazi se općina Ilijaš. Stanišić je osuđen na 22 godine. U presudi piše da je “učestvovao u formiranju organa i oružanih snaga bosanskih Srba, koji su preuzimali vlast u opštinama uz primjenu sile, kao i u formulisanju politike bosanskih Srba na nivou rukovodstva radi osiguranja preuzimanja vlasti u opštinama i uklanjanja nesrpskog stanovništva uz primjenu sile”. Proglašen je krivim za zločine protiv čovječnosti: progone, ubistva, mučenja, okrutna postupanja i nehumana djela, protupravna zatočenja, prisilna premještanja i deportacije, pljačkanje imovine i bezobzirno razaranje gradova i sela. Kaznu izdržava u Poljskoj.
BESPRIZORNI ZLOČINI
Ilijaš je prije Agresije na Bosnu i Hercegovinu bio jedna od deset općina koje su činile grad Sarajevo. U presudi Mići Stanišiću u tački 1257. kaže se: “(…) Prema popisu stanovništva iz 1991, u opštini Ilijaš je živjelo 20.718 ljudi, a njihov nacionalni sastav činio je 9.601 (46,3 %) Srba, 8.411 (40,6 %) Muslimana, 1.505 (7,3 %) Hrvata i 1.201 (5,8 %) osoba ostalih nacionalnosti…”
U narednim tačkama presude Stanišiću opisuje se način na koji je preuzeta kontrola nad općinskim institucijama. Tačka 1258: “U martu 1992. na zgradu Opštine u Ilijašu i na stanicu milicije izvješene su srpske zastave. Predstavnici SDA i HDZ prestali su dolaziti na sjednice Skupštine opštine. Približno u isto vrijeme SJB se podijelio po nacionalnoj osnovi. Srpski dio je sebe nazvao ‘srpska policija’ SAO Romanije. Muslimani i Hrvati zaposleni u školama, bankama i bolnicama otpušteni su.” Tačka 1259: “Srpski Krizni štab je preuzeo kontrolu nad svim glavnim vojnim i civilnim ustanovama i objektima u opštini, uključujući SDK, banke, skladišta goriva JNA i sredstva javnog informisanja. Dana 14. juna 1992. Ratko Adžić, predsjednik srpskog Kriznog štaba opštine i komandant srpskih snaga bezbjednosti u Ilijašu, pozvao je arkanovce da pruže pomoć Kriznom štabu tako što će u Ilijaš uputiti barem jedan vod. Milorad Marić je bio načelnik SJB-a Ilijaš.” Tačka 1260. iste presude: “Tokom 1992. srpske snage su razorile veliki broj istorijskih i vjerskih objekata u Ilijašu, uključujući katoličku župnu crkvu u Tarčinom Dolu i 21 muslimanski vjerski spomenik, uključujući džamiju u Starom Ilijašu, džamiju u Misoči, mekteb u Bioči i džamiju u Srednjem. Srpske snage su u maju i junu u opštini Ilijaš ubile najmanje 22 Muslimana.”
Masovna ubijanja i zatočenja civilnog stanovništva počinju s napadom na selo Lješevo. Tačka 1262. opisuje početak tog napada: “(…) Također u maju srpska milicija je naredila Muslimanima da predaju oružje. Većina muslimana se povinovala tom naređenju, a njih 60 do 80 posto je otišlo iz sela u strahu od napada.” Tačka 1263: “Dana 4. juna 1992. na Lješevo je otvorena pješadijska i artiljerijska vatra. Granate su pogodile nekoliko kuća u muslimanskom dijelu sela u kojem nije bilo nikakvih vojnih ciljeva. Srpski vojnici su sljedećeg dana ušli u selo i ubili približno 20 seljana muslimanske nacionalnosti, nakon što su ih zarobili i spalili njihove lične isprave. Srpski vojnici su istjerali ostale seljane iz njihovih domova i okupili ih na željezničkoj stanici. Srpska milicija je te seljane odatle autobusima odvezla u jednu zgradu u naselju Podlugovi u Ilijašu, gdje su bili zatočeni dva mjeseca.”
NAPAD NA GORNJU BIOČU
Na isti način 27. maja 1992. napadnuta je i Gornja Bioča. Pripreme za ovaj napad opisuje tačka 1265. presude Stanišiću: “Dan prije napada na Gornju Bioču Momčilo Mandić, ministar pravde RS-a, svom je prijatelju Milenku Mučibabiću u telefonskom razgovoru rekao sljedeće: ‘Sutra u Ilijašu… (…) Ma, nema tu milosti. (…) Protjerati, i to bez oružja, i, hajde, molim te, ne vraćaj se više. (…) Idi u Visoko… (…) A naš narod naseljavati i popunjavati zgrade i položaje i sve’.” Tačka 1266: “(…) Stanovnici sela, uključujući žene i djecu, pobjegli su u šume, gdje su ostali cijelu noć. Pripadnici SJB-a Ilijaš učestvovali su u toj akciji zauzimanja sela. Napad je obustavljen oko ponoći kada je neko ispalio svjetleću raketu, a nastavljen je sljedećeg jutra oko 05:00 sati. Srpske snage su pucale mitraljezima po šumi i palile kuće po selu. (…) Napale su kuću Uzeira Semovića, koji se zajedno sa svojim sinom sklonio u garažu. Otvorile su vatru na garažu i ubile Semovića i njegovog sina i ranile jednu djevojčicu.”
Niko nije mogao pobjeći iz okruženja. Tačka 1267: “Grupa od 28 muškaraca i dva dječaka pokušala se probiti do sela Visoko, ali naišla je na mitraljesku vatru od koje su poginula dvojica iz te grupe. Oni su se zato vratili u Gornju Bioču, gdje su zarobljeni i zatvoreni u jednu garažu, a zatim u školu u Gornjoj Bioči. U školi je bilo zatočeno 70 ljudi. Osim toga, žene i djeca su držani u jednoj susjednoj kući. Svjedoka ST004 i grupu muškaraca su ispitivali, a tokom ispitivanja su ih milicioneri i komandiri sektora u SJB-u Ilijaš Srpko Pustivuk i Nedjo Ikonić pitali gdje su ostali Muslimani.”
Tačka 1269. presude Stanišiću kazuje da su svjedoka ST004 i Paću Durmića, koje su prije toga dotjerali iz Gornje Bioče, na treći sprat zgrade SJB-a Ilijaš odveli Saša Savić i Čedomir Ikonić “i još neki Srbi. Rekli su im da legnu potrbuške i stave ruke na glavu. Stražari su ih potom oko 15 minuta tukli rukama, nogama i pendrecima. Durmića su potom natjerali da pjeva jednu srpsku nacionalističku pjesmu. Zatim su ih premjestili u jednu prostoriju na drugom spratu, gdje su bila još petorica surovo zlostavljanih zatočenika. Četvorica njih bili su Muslimani. Peti je bio otac Pere Vujovića, koji je rekao da su ga uhapsili zbog prebrze vožnje. On je pušten, a ostali su ostali u zatočeništvu.”
Tačka 1271. kazuje da je na željezničkoj stanici u Podlugovima bilo zatočeno “oko 80 zatočenika, i Muslimana i Hrvata, iz Gornje Bioče, Lješeva, Starog Ilijaša i Ilijaša. Podrum je bio pretrpan i bilo je veoma vruće. Neki zatočenici su tražili vode, ali su Srbi koji su ih zarobili to odbili. Zatočenici su spavali na podu i dobivali veoma malo hrane, a bilo je dana kada nisu dobili ništa.” Tačka 1272. kaže: “Srpski stražari ubacili su u podrum dvije patrone sa otrovnim gasom…”
ZATOČENJA U “ISKRI” I “PLANJINOJ KUĆI”
U tački 1274, koja opisuje situaciju u skladištu “Iskre” u Podlugovima, u kojem je bilo zatočeno oko 100 ljudi, saznajemo da je od trovanja gasom umro zatočenik Zlatko Bečej, koji je prebačen iz podruma željezničke stanice. Zadnja rečenica tačke 1275. glasi: “Momčilo Mandić, koji je od 19. maja do novembra 1992. bio ministar pravde, u svom je svjedočenju izjavio da su zatočenički centri u kojima su bili zatočeni nesrbi u Ilijašu bili ‘nelegalni’, da nisu imali nikakve veze sa Ministarstvom pravde i da su bili ‘pod ingerencijom vojske’.” Tačka 1276: “Sredinom augusta zatočenici su prebačeni u zatočenički centar u Svrakama, opština Vogošća, poznat pod nazivom ‘Planjina kuća'…”
U presudi Momčilu Krajišniku, u tački 563, nabrojani su objekti u kojima su držani zatočeni Bošnjaci i Hrvati u opštini Ilijaš: “u Tehničkoj školi, staroj zgradi željezničke stanice, skladištu preduzeća INA, starim kućama Jamjanovića, staroj jami u Podlugovima, gradskoj policijskoj stanici i zatvoru, na punktu zimske službe u Nišićima, u hali pogona MIK u Podlugovima i betonskom bunkeru uz rijeku Stavanju u Podlugovima”.
U tački 1288. presude Mići Stanišiću Pretresno vijeće “konstatuje da su srpske snage nad Muslimanima i Hrvatima opštine Ilijaš počinile progon kao zločin protiv čovječnosti”.
NEKAŽNJENI ZLOČINI
Od svih zločina na prostoru općine Ilijaš nabrojanih u presudi Mići Stanišiću jedino je procesuirano ubistvo Uzeira Selimovića (Semovića, kako stoji u presudi) i njegovog sina prilikom pretresa Gornje Bioče. Pred Sud BiH izveden je Srpko Pustivuk, kojeg presuda Stanišiću imenuje kao komandira sektora u SJB Ilijaš. Presudom pravosnažnom od 1. novembra 2012. Pustivuk je oslobođen optužbe da je, u svojstvu milicionera-specijalca u stanici milicije Ilijaš, 29. maja 1992. s grupom od oko 10 pripadnika Prve srpske ilijaške brigade VRS-a, kasnije Prve ilijaške lake pješadijske brigade, i drugim pripadnicima VRS-a i MUP RS, među kojima i Slaviša Pustivuk, Neđo Ikonić, Miroslav Pustivuk, i izvjesnim Zoranom zvanim Zoka pozvao Uzeira Selimovića da izađe iz kuće. U optužnici, koje je Pustivuk oslobođen, opisuje se da su pripadnici VRS-a i MUP-a RS-a otvorili paljbu kroz vrata i prozore i ispalili tromblon te ubili Uzeira Selimovića i teško ranili maloljetnu S4, njenu majku S3 i brata S5. Zatim su ušli u kuću i tražili oružje, a Zahid Selimović im je predao pušku. Izveli su ga iza kuće vezanih ruku na leđima i ubili pucajući mu u glavu.
Na optuženičku klupu Suda BiH izveden je i Momčilo Mandić, koji se više puta pominje u presudama Mići Stanišiću i Momčilu Krajišniku. Suđenje mu je počelo 6. novembra 2006, a optužnica ga je teretila da je 6. aprila 1992, kao pomoćnik ministra unutrašnjih poslova takozvane Srpske Republike BiH, rukovodio napadom na Centar za obrazovanje kadrova Ministarstva unutrašnjih poslova BiH u Sarajevu, te da je, sada kao ministar pravde u RS-u, odgovoran za funkcioniranje svih zatočeničkih centara u RS-u, a među njima i za zločine u KPD “Butmir” na Ilidži i one u odjeljenju ovog doma u Vogošći, gdje su na kraju prebačeni civili iz Ilijaša. Na izricanje prvostepene presude 18. jula 2007. Mandić je doveden iz zatvora, gdje je već tri mjeseca odrađivao petogodišnju kaznu zatvora koju mu je Sud BiH izrekao za organizirani i privredni kriminal i korupciju. Oslobođen je optužbe za ratne zločine, a prvostepenu presudu 1. septembra 2009. potvrdit će i Apelaciono vijeće.
Ratka Adžića, predsjednika Skupštine srpske opštine Ilijaš i njenog kriznog štaba, koji se više puta pominje u presudi Stanišiću, do sada je zaobišla svaka optužnica. On je nakon rata pobjegao u Srbiju i ondje je radio kao nastavnik Filološke gimnazije u Beogradu. Već je bio u penziji 2016, kada je Fond za humanitarno pravo iz Beograda Tužilaštvu za ratne zločine Republike Srbije protiv njega podnio krivičnu prijavu. U toj krivičnoj prijavi je identificirano još 45 osumnjičenih za ubistva, prisilne nestanke, pljačke i zlostavljanja nesrpskog stanovništva u općini Ilijaš. Između ostalog, u prijavi se navodi da je “pred MKSJ izveden veliki broj dokaza o postupanju vlasti prema nesrpskom stanovništvu u Ilijašu tokom 1992. (…) Adžić je u predmetu protiv Mladića svjedočio da su ‘nesrpski civili hvatani u borbenim zonama’. Slobodan Avlijaš, službenik Ministarstva pravde RS-a, u svom svjedočenju pred MSKJ naveo je da je Krizni štab naredio zatočenje civila i upravljao zatočeničkim objektima. MKSJ je izveo veliki broj dokaza o ulozi kriznih štabova kao i o ulozi Ratka Adžića u događajima u opštini Ilijaš tokom 1992.” Uz krivičnu prijavu dostavljeno je preko 50 dokaza, među kojima su izjave preživjelih očevidaca te zvanična dokumenta općine Ilijaš i Kriznog štaba, navode iz Fonda za humanitarno pravo. Ali optužnice nema.
Ime Ratka Adžića našlo se i na “haškoj listi”, i to u “kategoriji A”, koju su mediji nedavno objavili i gdje se nalaze imena onih osoba protiv kojih, po mišljenju haških istražitelja, ima dovoljno dokaza za podizanje optužnice. Predmet protiv Ratka Adžića, prema pisanju medija, ustupljen je Tužilaštvu BiH još 1999. Ali optužnice nema.
Devetog decembra 2021. pripadnici SIPA-e su na području Rogatice i Zvornika uhapsili Ranka Draškića i Savu Manojlovića. Tužilaštvo BiH je 28. decembra 2021. saopćilo da je Sud BiH potvrdio optužnicu koja Draškića i Manojlovića tereti da su počinili ratni zločin protiv civilnog stanovništva, odnosno da su u junu 1992. učestvovali u nezakonitom hapšenju i ubistvu 22 osobe iz Lješeva, među kojima je bilo žena i staraca, najviše iz porodica Avdukić, Fazlić i Masnopita. I Draškić i Manojlović nalaze se na haškoj A listi. Pored njih i Adžića, na ovoj listi nalaze se imena još šest osoba koje su haški istražitelji osumnjičili da su počinili ratni zločin na području općine Ilijaš.
(STAV)
