Prije tačno 32 godinu, 22. jula 1993. godine, na Sarajevo je ispaljen rekordan broj granata – čak 3.777 u jednom jedinom danu. Taj dan je ostao zabilježen kao jedan od najmračnijih trenutaka u višegodišnjoj opsadi glavnog grada Bosne i Hercegovine.
Taj zločinački čin bez presedana bio je pokušaj slamanja duha Sarajeva, ali i simbol monstruozne strategije agresora da putem granata, gladi i straha natjera grad na koljena.
Opsada Sarajeva, koja je trajala od 5. aprila 1992. do 29. februara 1996. godine, bila je najduža opsada jednog glavnog grada u savremenoj historiji. U tih 1.425 dana agresori su koristili sve vrste naoružanja – od minobacača, tenkova, artiljerije, do snajpera i improvizovanih eksploziva. U prosjeku, na grad je dnevno padalo 329 granata, ali 22. juli 1993. ostaje tragičan vrhunac tog terora.
Namjera da se Sarajevo “natjera da umre”
Kako su svjedočili komandanti Armije RBiH, poput generala Vahida Karavelića, ljeto 1993. godine bilo je ključno za odbranu ne samo Sarajeva nego i cijele Bosne i Hercegovine. Agresorski planovi uključivali su slamanje Sarajeva istovremenim ofanzivama sa sjevera i juga, pokušajem da se grad stavi u dvostruki obruč i tako prisili na kapitulaciju. Cilj nije bio samo vojni – bio je egzistencijalni: Sarajevo je trebalo “umrijeti”, bez obzira na volju svojih građana.
U okolnim brdima oko Sarajeva bilo je raspoređeno 120 minobacača i 250 tenkova, koji su pripadali nekadašnjoj JNA, a kasnije prešli pod kontrolu Vojske Republike Srpske. Sa tih položaja, grad je svakodnevno izložen artiljerijskoj vatri. Meta su bili svi: ljudi u redovima za hljeb i vodu, djeca na igralištima, trudnice u porodilištima, pacijenti u bolnicama, kulturni objekti, škole, muzeji, vjerski objekti, pa i gradski simboli.
Granate su pogađale sve – Vijećnicu, Olimpijski muzej, porodilište na Jezeru, zgradu RTVBiH, fabrike, škole, ambasade, i kuće običnih građana. Modificirane avionske bombe težine i do 250 kg korištene su u napadima na civilne mete, što su kasnije potvrdili i balističari na suđenjima u Haagu.
Ljudi koji su prkosili smrti
Iako je više od 11.000 ljudi ubijeno tokom opsade Sarajeva – među njima 1.601 dijete – grad nije pao. U najtežim danima, građani su razvijali načine da prežive bez vode, struje, grijanja i osnovnih namirnica. Kandila, improvizirani plinovodi, bunari za pitku vodu, plastične UNHCR-folije umjesto stakala – sve je to postalo svakodnevnica.
Uprkos svemu, Sarajevo je ostalo živo. Njegovi stanovnici nisu klonuli. Iz tame se rodio prkos, iz bola snaga. Kulturni život nije zamro – čak i pod kišom granata, organizirani su koncerti, izložbe, predstave.
Najveći pojedinačni zločin tokom opsade dogodio se 5. februara 1994. godine, kada je granata ispaljena s položaja Vojske RS na pijacu Markale usmrtila 68, a ranila 144 Sarajlija. Taj zločin, kao i mnogi drugi, pokazuje sistematsku prirodu napada na civilno stanovništvo.
I nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, stradanja nisu prestala. Mirsada Durić postala je posljednja žrtva opsade Sarajeva kada je pogođena tromblonom u tramvaju 9. januara 1996. godine. Napad je izvršen s područja koje je još uvijek bilo pod kontrolom Vojske RS, a počinioci nikada nisu otkriveni.
Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju osudio je Stanislava Galića, komandanta Sarajevsko-romanijskog korpusa Vojske RS na doživotni zatvor za terorisanje građana Sarajeva. Njegov nasljednik, Dragomir Milošević, osuđen je na 29 godina zatvora.
