Prije dvije godine, 19. maja 2023., preminuo je profesor i akademik Dževad Karahasan, jedan od najboljih bosanskohercegovačkih književnika i jedno od najznačajnijih imena naše kulture u posljednjih pola stoljeća. Osim u Bosni i Hercegovini, Karahasan je bio i jedan od najpoznatijih književnika u Evropi, a koliko je bio skroman, govore njegove riječi da je “prvo čovjek pa pisac pa profesor”.
Karahasanova djela prepoznatljiva su po modernim tehnikama pripovijedanja u kojima se miješaju žanrovske karakteristike, esejizacija i dramatizacija proze, ali i iznimno bogatstvo jezika. Prema vlastitom izboru i angažmanu, prvenstveno je bio dramski pisac.
Bio je veoma cijenjen i uspješan dramski autor, ne samo u našoj zemlji nego i u zemljama njemačkog govornog područja. Prema mišljenju mnogih, dijeli u tom aspektu sudbinu jednog od svojih uzora, Miroslava Krleže: kao i hrvatski pisac, i bošnjački pisac je bio fasciniran pozorištem, za koje je napisao veći broj priznatih drama, ali njegova najsnažnija djela su, ipak, romani i esejistička memoaristika.
Profesor i urednik
Dževad Karahasan je rođen 1953. godine u Duvnu, gdje je završio osnovno i gimnazijsko školovanje, a želja za obrazovanjem odvela ga je u franjevački samostan, gdje je učio latinski i starogrčki. Potom je otišao u Sarajevo na studij komparativne književnosti i teatrologije na Filozofskom fakultetu. Taj trenutak je kasnije opisao kao početak „sudbinske veze“ s glavnim bh. gradom, koji je postao, ne samo česta tema njegovih djela, nego i kulturna prizma kroz koju je posmatrao i razumijevao svijet oko sebe.
– Sarajevo sadrži sve što čini svijet zapadno od Indije – govorio je naš akademik.
Doktorsku disertaciju, koju je odbranio na Filozofskom fakultetu u Zagrebu, objavio je kasnije s naslovom “Model u dramaturgiji”. U periodu između 1986. i 1993. godine Dževad Karahasan je bio dekan Akademije scenskih umjetnost u Sarajevu, radeći istovremeno na mjestu docenta za dramaturgiju i historiju drame. U to vrijeme bio je i urednik u književnim časopisima “Odjek” i “Izraz”.
Od 1994. godine predavao je kao gostujući profesor na evropskim univerzitetima u Salzburgu, Insbruku, Bazelu, te na Humboldtovom univerzitetu u Berlinu. Nakon agresije na RBiH vratio se i predavao na svom matičnom Univerzitetu u Sarajevu, gdje je bio redovni profesor na Odsjeku za komparativnu književnost i informacijske nauke Filozofskog fakulteta.
Karahasan je bio redovni član Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine i Njemačke akademije za jezik i književnost. Bio je predsjednik Društva pisaca Bosne i Hercegovine i član PEN kluba BiH.
Počasni doktorat Univerziteta u Bazelu dobio je 2014. godine, a u Grazu, jednom od, kako je kazivao, “njegovih gradova”, u kojem je i preminuo, imao je prestižni status gradskog pisara.
Eseji i drame
Svojim esejima Dževad Karahasan je ponudio briljantne uvide u prirodu književno-umjetničkog fenomena kao i u tajanstvene spone različitih kultura, poput “Dnevnika melankolije” napisanog o temi manirizma u historiji evropske drame, te “Dnevnika selidbe”, najintimnijeg djela Karahasanove književnosti. “O jeziku i strahu” nazvao je svojom „sudbinskom knjigom“, dok se u djelima “Knjiga vrtova” i “Dosadna razmatranja” razračunava s racionalističkom slikom svijeta i ideologijom razuma.
Bio je jedan od rijetkih za koje se može reći da je dramsku književnost i teatarsku umjetnost upoznao iz svih perspektiva, među kojima je najrelevantnija ona praktična, koju je stekao iskustvom dugogodišnjeg rada u pozorištu, prvo kao dramaturg Zeničkog narodnog pozorišta, potom Narodnog pozorišta u Sarajevu, a na kraju i austrijskog pozorište ARBOS – Gesellschaft für Musik und Theater u Beču, Salzburgu i Klagenfurtu. Njegove najpoznatije drame i dramolete su: “Čudo u latinluku”, “Kralju ipak ne sviđa se gluma”, “Strašno je vani”, “Misionari”, “Povučeni anđeo” i “Koncert ptica”.
Romani i nagrade
Svojim prvim romanom “Istočni diwan”, objavljenim 1989. godine, Dževad Karahasan se odmah nametnuo kao relevantan romanopisac, uspostavivši pritom i temeljne principe svoje poetike, u kojoj je isprepleo iskustvo sa Zapada s orijentalno-islamskom kulturom. Taj spoj je prepoznatljiv i u njegovim ostalim romanesknim ostvarenjima, među kojima se ističu: “Šahrijarov prsten” iz 1996., “Sara i Serafina”, “Noćno vijeće” iz 2005., trilogija “Što pepeo priča”, objavljena 2016. godine, te “Uvod u lebdenje” 2022. godine, kao i knjige pripovjedaka “Kraljevske legende” iz 1980., “Kuća za umorne” iz 1993. i “Izvještaji iz tamnog vilajeta” objavljeni 2007. godine.
Karahasan je, uprkos insistiranju na tome da se “odnos čitatelja s piscem formira na temelju napisanih djela, a ne stečenih priznanja”, dobio mnoga književna priznanja i nagrade: nagradu Veselin Masleša za knjigu godine 1981., nagradu za jugoslovenski roman godine 1990., koju je stekao zahvaljući “Istočnom diwanu”, nagradu Franjevačke provincije Bosne srebrene za dramu “Kotač svete Katarine”, nagradu Charles Veillon za knjigu eseja 1995. kao i nagradu Bruno Kreisky za političku knjigu godine, također 1995., međunarodnu nagradu za interkulturalni dijalog 1997., Herderovu nagradu 1999., nagradu Lajpciškog sajma knjige za “Knjigu vrtova” 2004., srednjoevropsku nagradu za književnost festivala u Vilenici 2010., nagradu Heinrich Heine i Goetheovu medalju 2012., nagradu 25. novembar 2016., nagradu Franz Nabl 2017. godine, veliku Geotheovu nagradu grada Franfkurta 2020., a nekoliko puta je nominiran i za Nobelovu nagradu.
Akademik Dževad Karahasan svojim umjetničkim i javnim djelovanjem ostavio je dubok trag, ne samo u Bosni i Hercegovini, u čiju je posebnu “historijsku misiju kao prostora susreta civilizacija” nepokolebljivo vjerovao, nego i u Evropi. Iza njega su ostala djela neprolazne ljepote i vrijednosti, koja su već, a nesumnjivo će biti nadahnuće i mnogim budućim generacijama književnika.
Karahasan o Bosni
“Bosni je u Dejtonu navučena luđačka košulja. A luđačka košulja blokira svaki pokret tijela koji je navučen. U Bosni se ništa ne može pokrenuti, niti promijeniti dok je aktualan, dok važi ovaj sistem koji je Bosni nametnut… Bosna je vjerovatno jedina država bez građana. Prema Dejtonskom ustavu, mi nismo građani, mi smo samo pripadnici nacija.”
Izvor: Avaz.ba
